Mijn
voorliefde voor Berlijn en architectuur heeft geresulteerd in de uiteenzetting Van Bauhaus naar Plattenbau, een onderzoek dat is genomineerd voor de Fontys scriptieprijs 2014. Beginnend bij
het Bauhaus van Walter Gropius en eindigend bij de val van de Berlijnse muur
onderzoek ik Bauhaus invloeden op veertig jaar DDR architectuur en haar
socialistische stadsplanning. Als Berlijn-kenner ben ik voor dit architectuuronderzoek
afgereisd naar de Duitse hoofdstad en heb ik gericht literatuur geraadpleegd op
de Humboldt Universität Bibliothek en
heb ik diverse locaties in en rondom de stad bezocht.
Van Bauhaus naar Plattenbau is onder te verdelen in drie hoofdstukken:
Deel I - Van Bauhaus
naar Prunkbau
Het Staatliche Bauhaus onderwijst ten tijde van de Weimarrepubliek het Neues Bauen in een politiek roerige tijd. Architectuuronderwijs onder de visionaire leiding van pragmaticus Hannes Meyer en met de docenten Ludwig Karl Hilberseimer en Mies van der Rohe. De richtlijen van de CIAM en het Handvest van Athene worden op een gepaste wijze geïntegreerd in het curriculum en het Bauhaus zal verworden tot een reguliere academie voor architectuur. Maar als de Nationalsozialisten aan de de macht komen en het Bauhaus als entartet wordt gebrandmerkt wordt het instituut voorgoed gesloten en vele Bauhäuslers emigreren naar het Buitenland. Zes jaar later ontketent Nazi-Duitsland de verwoestende Tweede Wereldoorlog, resulterend in een verdeeld Berlijn op de frontlijn van het ijzeren gordijn waarna Oost- en West-Berlijn ieder vanuit een ander uitgangspunt en perspectief wordt opgebouwd.
Het Staatliche Bauhaus onderwijst ten tijde van de Weimarrepubliek het Neues Bauen in een politiek roerige tijd. Architectuuronderwijs onder de visionaire leiding van pragmaticus Hannes Meyer en met de docenten Ludwig Karl Hilberseimer en Mies van der Rohe. De richtlijen van de CIAM en het Handvest van Athene worden op een gepaste wijze geïntegreerd in het curriculum en het Bauhaus zal verworden tot een reguliere academie voor architectuur. Maar als de Nationalsozialisten aan de de macht komen en het Bauhaus als entartet wordt gebrandmerkt wordt het instituut voorgoed gesloten en vele Bauhäuslers emigreren naar het Buitenland. Zes jaar later ontketent Nazi-Duitsland de verwoestende Tweede Wereldoorlog, resulterend in een verdeeld Berlijn op de frontlijn van het ijzeren gordijn waarna Oost- en West-Berlijn ieder vanuit een ander uitgangspunt en perspectief wordt opgebouwd.
Deel II - Socialistisch
Realisme
Er heeft zich in de architectuurgeschiedenis van Berlijn als de Hauptstadt der Deutschen Demokratischen Republik tot twee maal toe een paradigmaverschuiving plaatsgevonden. Beginnend bij de modernistische uitgangspunten van vlak na de oorlog van een nog onverdeelde stad, waarbij Berlijn als een tabula rasa wordt beschouwd, verschuift het accent naar de opgelegde Socialistisch Realistische architectuur van de Koude Oorlog. Een bouworde met een opgelegd Sovjetrealisme en geïnspireerd door het Duits neoclassicisme uit voorgaande eeuwen. Architectuur naar Stalinistisch voorbeeld die uiterst succesvolle architecten voorbrengt zoals Hermann Henselmann en Richard Paulick, beiden overigens met een modernistisch verleden. Een periode waarin het Bauhaus en haar opvattingen over architectuur door de Oost-Duitse autoriteiten voor de tweede maal als entartet wordt beschouwd om bij de tweede verschuiving, eind jaren vijftig, langzaam maar zeker weer geaccepteerd te worden.
Er heeft zich in de architectuurgeschiedenis van Berlijn als de Hauptstadt der Deutschen Demokratischen Republik tot twee maal toe een paradigmaverschuiving plaatsgevonden. Beginnend bij de modernistische uitgangspunten van vlak na de oorlog van een nog onverdeelde stad, waarbij Berlijn als een tabula rasa wordt beschouwd, verschuift het accent naar de opgelegde Socialistisch Realistische architectuur van de Koude Oorlog. Een bouworde met een opgelegd Sovjetrealisme en geïnspireerd door het Duits neoclassicisme uit voorgaande eeuwen. Architectuur naar Stalinistisch voorbeeld die uiterst succesvolle architecten voorbrengt zoals Hermann Henselmann en Richard Paulick, beiden overigens met een modernistisch verleden. Een periode waarin het Bauhaus en haar opvattingen over architectuur door de Oost-Duitse autoriteiten voor de tweede maal als entartet wordt beschouwd om bij de tweede verschuiving, eind jaren vijftig, langzaam maar zeker weer geaccepteerd te worden.
Deel III - Plattenbau
modernisme
De tweede paradigmaverschuiving betreft een rehabilitatie van het modernisme en is financieel noodzakelijk, deze brengt de geïndustrialiseerde Plattenbau voort. Van Bauhaus naar Plattenbau dus in een tijd waarin het Bauhaus op staatsniveau gerehabiliteerd wordt en Bauhäusler Hannes Meyer met zijn ‘marxistische gestalteleer’ door Walter Ulbricht als de vergeten profeet van de socialistische architectuur en stedenbouw wordt herontdekt. Plattenbau is dé systeembouw welke vereenzelvigd wordt met Oost-Duitsland en een architectuur die zich in de vroege jaren tachtig ontwikkeld tot de Sozialistische Postmoderne Architektur. Deze postmoderne uitingsvorm in beton blijkt uiteindelijk de zwanenzang van de DDR te zijn. Het noodlot slaat weer toe; aan het einde van het decennium valt de Berliner Mauer en in haar kielzog stort de uitgewoonde Heilstaat als een kaartenhuis in elkaar.
De tweede paradigmaverschuiving betreft een rehabilitatie van het modernisme en is financieel noodzakelijk, deze brengt de geïndustrialiseerde Plattenbau voort. Van Bauhaus naar Plattenbau dus in een tijd waarin het Bauhaus op staatsniveau gerehabiliteerd wordt en Bauhäusler Hannes Meyer met zijn ‘marxistische gestalteleer’ door Walter Ulbricht als de vergeten profeet van de socialistische architectuur en stedenbouw wordt herontdekt. Plattenbau is dé systeembouw welke vereenzelvigd wordt met Oost-Duitsland en een architectuur die zich in de vroege jaren tachtig ontwikkeld tot de Sozialistische Postmoderne Architektur. Deze postmoderne uitingsvorm in beton blijkt uiteindelijk de zwanenzang van de DDR te zijn. Het noodlot slaat weer toe; aan het einde van het decennium valt de Berliner Mauer en in haar kielzog stort de uitgewoonde Heilstaat als een kaartenhuis in elkaar.
En verder…
De Socialistisch Realistische architectuur van de Arbeiterpaläste aan de voormalige Stalinallee zal tot verbazing van Oost-Duitsland geprezen worden door internationale architecten. In de jaren negentig, na de Deutsche Wiedervereinigung wordt de Karl-Marx-Allee grondig gerenoveerd om deze van haar ondergang te redden na dertig jaar DDR-verval. Tevens probeert men de Allee op de lijst van Unesco werelderfgoed te krijgen als Duitslands nationaal cultuurbezit, tevergeefs. Het Bauhausgebouw in Dessau van architect Walter Gropius wordt daarentegen wel door de Unesco tot werelderfgoed uitgeroepen. Want Bauhaus staat nu eenmaal hoger aangeschreven dan Prunkbau. De utopische Heilstaatsteden met haar Plattenbauten staan tegenwoordig met hun grauwe monotonie voor armoedig en fantasieloos bouwen, maar deze socialistische stadsplanning heeft hiermee misschien wel de idealen en ideeën van het Neues Bauen, de CIAM en het Bauhaus in hun elementairste en functionalistische vorm ten uitvoer gebracht.
De Socialistisch Realistische architectuur van de Arbeiterpaläste aan de voormalige Stalinallee zal tot verbazing van Oost-Duitsland geprezen worden door internationale architecten. In de jaren negentig, na de Deutsche Wiedervereinigung wordt de Karl-Marx-Allee grondig gerenoveerd om deze van haar ondergang te redden na dertig jaar DDR-verval. Tevens probeert men de Allee op de lijst van Unesco werelderfgoed te krijgen als Duitslands nationaal cultuurbezit, tevergeefs. Het Bauhausgebouw in Dessau van architect Walter Gropius wordt daarentegen wel door de Unesco tot werelderfgoed uitgeroepen. Want Bauhaus staat nu eenmaal hoger aangeschreven dan Prunkbau. De utopische Heilstaatsteden met haar Plattenbauten staan tegenwoordig met hun grauwe monotonie voor armoedig en fantasieloos bouwen, maar deze socialistische stadsplanning heeft hiermee misschien wel de idealen en ideeën van het Neues Bauen, de CIAM en het Bauhaus in hun elementairste en functionalistische vorm ten uitvoer gebracht.
Check:
Van Bauhaus naar Plattenbau op Academie.edu of via de website van het DDR-Museum.
Van Bauhaus naar Plattenbau op Academie.edu of via de website van het DDR-Museum.
